Σάββατο 13 Αυγούστου 2022

14. ΓΕΡΟΝΤΙΚΑΙ ΔΙΔΑΧΑΙ - Ιερομονάχου Χρυσάνθου Αγιαννανίτου

Ο ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΠΑΤΕΡΑΣ

1. Ο άγιος Νικόδημος περί Πνευματικού έλεγε, ότι πρέπει να είναι ως ήλιος δια να φωτίζει τους εξομολογημένους. Εάν δεν είναι ήλιος, είναι ως αγγείο κεραμικό εις το οποίον πίπτει η ακαθαρσία του ανθρώπου, απορροφάται και κατόπιν εξέρχεται δυσωδία ανυπόφορος.

2. Το ψάρι εξερχόμενο της θαλάσσης ευθύς αποθνήσκει και μια ημέρα αν δεν αλατισθεί βρομά. Και ο θέλων φθάσει εις την απάθεια ακαθοδήγητος, όχι μόνο αποθνήσκει αλλά και βρομίζει. Διότι εξερχόμενος βλέπει πράγματα απρεπή, ακούει απρεπείς συζητήσεις, εκ των οποίων βλάπτεται. Μη έχων δε πνευματικό οδηγό δια να τον αλατίσει με τας πατερικάς διδαχάς βρομίζει. Φθάνει μάλιστα εις σημείο, ένεκα του πάθους της υπερηφάνειας, να μη θέλει να επιστρέψει εις τις αγκάλες του πνευματικού του οδηγού. Σ’ αυτόν ο πανάγαθος Θεός λέει δια του προφήτου Ησαΐα «γνωρίζει ο βους τον αυθέντη του»[1], συ όμως αγνοείς τον πνευματικό σου οδηγό και πατέρα. Και γιατί φέρει ο παράδειγμα τον βουν; Διότι όταν κάποιος αναθρέψει ένα βουν από τότε που θα γεννηθεί, και μετά ξενιτευτεί εις άλλο μέρος ή υπάγει μακριά δια εργασία, όταν επιστρέψει και τον δει ο βους, όσα χρόνια και αν έχουν περάσει, τον αναγνωρίζει και τον χαιρετά με την ίδια του τη λαλιά, και όχι μόνο τον χαιρετά, αλλά και κλαίει από την χαρά του. Ο βους ακόμη εξερχόμενος από τη φάτνη του δια αροτρίωση δεν λυπείται, αλλά αγάλλεται. Πηγαίνει εις το χωράφι ήσυχος και ήρεμος. Κάθεται και του βάζει ο ζευγολάτης στον τράχηλο του τον βαρύ ζυγό του αρότρου και με υπομονή εργάζεται όλη την ημέρα αδιαμαρτύρητα. Όταν δε ο αυθέντης του το απαλλάξει από το φορτίο του τραχήλου, τον βλέπει με ήρεμα μάτια και ευγνωμοσύνη. Κατά τον ίδιο τρόπο και ο Πνευματικός θέλει δια των διδαχών του, να σπείρει μέσα στην καρδιά του χριστιανού, την αγάπη του Θεού.

3. Είδατε καμιά φορά κανένα ωρολογά να κάμνει ωρολόγια; Εάν και κάμνει πολλά ωρολόγια, κάθε ωρολόγιο έχει το κούρδισμά του, και τόσο πολύ προσέχει, όταν το κουρδίζει, δια να μη σπάσει το ελατήριο και καταστραφεί το ωρολόγιο. Ο Πανάγαθος Θεός έβαλε τους Ηγουμένους ωσάν ωρολογάδες να προσέχουν τα πνευματικά ρολόγια (τα πνευματικά τους παιδιά) σύμφωνα με τις πνευματικές τους δυνάμεις, δια να μη σπάσει η υπομονή και η αγάπη τους.

4. Τη ψυχή του θεολόγου, η οποία πρέπει να λάμπει υπέρ τον ήλιον εν τω κόσμω, ο πανάγαθος Θεός την απαιτεί καθαρότατην. Διότι λέγει και ένας άγιος, τις αμαρτίες των ανθρώπων, που δεν γνωρίζουν την Αλήθεια, ο Θεός τα ανέχεται, του δε θεολόγου ή φιλοσόφου τις αμαρτίες όχι μόνο δεν τις ανέχεται, αλλά θα τους ζητηθεί το κεφάλαιο συν τω τόκω.

5. Ένας άγιος λέγει ότι κάθε ανθρώπου η καρδία είναι ωσάν την μελισσοφωλιά. Μετά το άγιο βάπτισμα πρέπει να ευρεθεί άνθρωπος να διδάξει τον βαπτισθέντα, το πώς πρέπει να φυλάξει τη μελισσοφωλιά της καρδιάς του από σφήκας και από διάφορους άλλους εχθρούς, και έτσι θα είναι ήσυχος, και ως μελισσουργός θα τρυγήσει δια της προσοχής τον κόπο του, και θα απολαύσει την γλυκύτητα του μέλιτος.

ΘΕΙΟΣ ΕΡΩΤΑΣ

6. Γνωρίζετε τι είναι θείος έρωτας του Θεού;

Είναι πρώτον φωτιά που καίει όλα τα πάθη… Κατόπιν γίνεται δρόσος που δροσίζει την ψυχή. Δια το παραμικρό πράγμα όπου θ’ αντισταθεί η ψυχή και θα νικήσει δια της Χάριτος του Χριστού, έρχεται σ’ αυτήν χαρά ανεκλάλητος. Μετά τη χαρά έρχεται η ειρήνη και μετά την ειρήνη χαρμόσυνο πένθος και μετά το πένθος έρχεται η λησμοσύνη και αυτού του εαυτού μας. Και όταν αυτά τα αποκτήσουμε δια της Χάριτος του Θεού, τότε θα καταλάβουμε τι είναι ευαγγελικές εντολές, οι οποίες μας ανεβάζουν εις το ύψος της απάθειας.

7. Κομβοσχοίνια ήσυχα, επικαλούμενος εν μεγίστη ησυχία, το Όνομα, το υπέρ παν Όνομα που θα σου φέρει χαρά. Η δε χαρά, τον θείον έρωτα. Ο θείος έρως προς τον Χριστό, την ταπεινοφροσύνη. Και η ταπεινοφροσύνη θα σου σταματήσει την αναπνοή, την οποία εισπνέουμε και εκπνέουμε, και θα ενεργεί ο νους.

Ο νους πουθενά δεν αναπαύεται, αλλά μόνο εις την καρδία. Η δε καρδία έχουσα τον ίδιον λόγον (τον λεγόμενο καρδιακό λόγο) αρχίζει να συζητεί ερωτικώς με τον Νυμφίον των ψυχών μας. Διότι Αυτός είναι το άκρον των εφετών. Αυτός είναι ο έρως των ουρανίων Ταγμάτων.

Ο έρως αυτός φθάνει τον κτιστό νου του ανθρώπου, να είναι ενωμένος μετά του άκτιστου και ακατάληπτου Θεού, και τότε εννοεί εκ πείρας όσα γράφει ο άγιος Γρηγόριος ο Σιναΐτης περί καρδιακής προσευχής.

8. Ότι δε και αν βρεις σε βίους αγίων, άλλος να υβρίζεται, άλλος να εμπαίζεται, άλλος να διώκεται, αν δεν έχει φθάσει κάποιος εις το ύψος του θεϊκού έρωτος και εις το βάθος της ταπεινοφροσύνης, να γνωρίζεις, ότι δεν δύναται να αξιωθεί της εσωτερικής καθάρσεως.

9. Ο θείος έρωτας αρπάζει το νου από όλα τα πρόσκαιρα και τον αναβιβάζει στους ουρανούς.

Η ΠΡΟΣΕΥΧΗ

10. Τι είναι η προσευχή… Η λέξης προσευχή είναι σύνθετος με δύο συνθετικά το προσέχω και το εύχομαι. Όταν λοιπόν αρχίζεις να προσεύχεσαι πρέπει να προσέξεις ποιο είναι το αίτημα της παρακλήσεώς σου και ποιον παρακαλείς… Όταν προσεύχεστε να μη προσεύχεσθε με αργία, αλλά να ενθυμείστε το θάνατο, την κρίση και την ανταπόδοση… Όταν προσεύχεσθε να σκέπτεσθαι τις ευεργεσίες του πανάγαθου Θεού όπου έχει κάνει για σας. Να κρατήσετε για λίγο την αναπνοή.[2] Βαστώντας την αναπνοή ο νου σας δεν περιφέρεται ένθεν κακείθεν, αλλά προσεύχεται με πόθο. Αυτός ο πόθος είναι κτήμα εκάστου Χριστιανού τον οποίον λαμβάνει εξερχόμενος εκ της αγίας Κολυμβήθρας κατά το άγιο Βάπτισμα δια τριών καταδύσεων…

11. Νους όπου δεν γυρίζει εδώ και εκεί, αλλά αναπαύεται μέσα εις την καρδία προσέχοντας μόνο εις τα λόγια της ευχής, γίνεται ένα με τον Δεσπότη Χριστό. Και γεμάτος από χαρά ξεχνάει τελείως τον εαυτό του και ο έρωτας αυτών των θείων λόγων της ευχής τον κάνει όλο φωτιά και φλόγα. Φωτιά που κατακαίει το παραμικρό ελάττωμα και καθαρίζεται η καρδιά. Φλόγα που φωτίζει όλον τον άνθρωπο και τον διδάσκει ψηλότατες θεωρίες…

12. Δια να προσευχηθεί καθαρώς ο άνθρωπος πρέπει να ξεχάσει τελείως τον εαυτό του και να επιδοθεί στην προσευχή και τη νηστεία, δια να απαλλαγεί από τις σαρκικές ηδονές. Τότε θα ησυχάσει η καρδία του και θα επιζητεί μόνον τον γλυκύτατο όνομα του Χριστού.

13. Λέγε την ευχή καθώς μας διαμηνύει ο απόστολος Παύλος: Πέντε λόγια είναι καλύτερα από μύριους λόγους. Και ποια είναι αυτά; Το «Κύριε Ιησού Χριστέ, Υιέ του Θεού» Α’ Κορ. (14, 19)…

Η ΑΥΤΟΜΕΜΨΙΑ

14. Δεν υπάρχει φόβος, δεν υπάρχει τρόμος, αλλά πνευματική χαρά. Αυτά θα αξιωθείτε, όταν εκδιώξετε πάσα περιέργεια από την καρδία σας. Όταν δεν κατακρίνετε ουδέν, παρά μόνο μέμφεστε τον εαυτόν σας λέγοντες, ότι εγώ είμαι η αιτία όπου έγινε αυτό το κακό, εγώ είμαι η αιτία όπου γίνονται οι ταραχές και οι συγχύσεις και πόλεμοι σ’ αυτόν τον κόσμο.

15. Προσέχετε μη χάσετε την αυτομεμψίαν. Να σκέπτεσθαι συνεχώς, ότι, οτιδήποτε κακόν γίνεται, σεις είσθε η αιτία. Η αυτομεμψία δίδει ουράνια χαρίσματα σ’ αυτούς που την εργάζονται.

16. Οφείλει ο καθένας να φροντίζει και να ερευνά και να ευρίσκει τον εαυτόν Του. Να σκέπτεται, ότι αυτός είναι η αιτία όλων των κακών, όπου γίνονται στον κόσμο και ακόμη η αιτία όπου οι συνάνθρωποί του ευρίσκονται στην αμαρτία. Και όταν αυτό το πιστέψει, τότε θα έλθει μέσα στην καρδία του και θα κατοικήσει ο γλυκύτατος Χριστός, ο οποίος όχι απλώς μας αγαπά, αλλά μας υπεραγαπά.

Η ΑΠΕΙΡΗ ΑΓΑΠΗ ΤΟΥ ΘΕΟΥ

17. Εκείνος από άπειρο αγάπη προς ημάς τους αμαρτωλούς, άλλο τι δεν είπε, ειμή μόνον «Διψώ». Δηλ. διψώ όλων των ανθρώπων τη σωτηρία και επαναφορά εις τον Παράδεισο.

Η ΥΠΕΡΗΦΑΝΕΙΑ

18. Η υπερηφάνεια έριξε το διάβολο από τη δόξα του και σταμάτησε να δοξολογεί τον Θεό. Και τώρα όταν βλέπει τον άνθρωπο να δοξολογεί τον Θεό, ωσάν το λυσσασμένο σκυλί πέφτει επάνω του και φροντίζει να του κλέψει τον νου και τον ανασασμό, δια να κάμει παρακοή εις το Άγιο Πνεύμα, όπου λέγει, κάθε πνοή πρέπει να δοξολογεί και να ευχαριστεί το Θεό.

Η ΔΙΑΦΥΛΑΞΗ ΤΗΣ ΚΑΘΑΡΟΤΗΤΑΣ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ

19. Αν θέλετε να διαφυλάξετε τον εαυτόν σας καθαρό, δώσατε επάνω εις την αναπνοή σας το γλυκύτατο όνομα του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, όπου είναι πηγή ζωής και δροσίζει τις ψυχές, οι οποίες φλέγονται και καίονται από τα αισχρά και άτιμα πάθη.

20. Μην προσέχετε στα διάφορα απρεπή λόγια των ανθρώπων. Προσέχετε μόνο στο να διατηρείτε την ευωδία και ευμορφία της ψυχής σας, όπου είναι η αγνεία, η παρθενία, η προσοχή και η προσευχή.

21. Αυτός που θέλει να καταβάλει κάθε πάθος, πρέπει να διώξει από την καρδία του, τους 3 γίγαντες, τη λήθη, την ραθυμία και την άγνοια, με 3 όπλα που είναι τα αντίδοτά τους, την ταπείνωση, την προσοχή και την προσευχή.

ΠΕΡΙ ΘΕΙΑΣ ΜΕΤΑΛΗΨΕΩΣ

22. Αν οι χριστιανοί δεν έχουν την προετοιμασία με τα γραφόμενα του αγίου Νικοδήμου δεν πρέπει να κοινωνούν. Οι σαρκικοί άνθρωποι δεν πρέπει να προσέλθουν εις τα άχραντα Μυστήρια, αν δεν ανέλθουν και γίνουν πνευματικοί.

23. Ο άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος έλεγε:

«…Άνευ δακρύων μηδέποτε κοινωνήσεις…».

«…Πρόσεχε να μεταλαμβάνεις με την πρέπουσα προετοιμασία, ήτοι με εξομολόγηση, με νηστεία κατά δύναμη, με εγκράτεια, με προσευχή, με προσοχή, με συντριβή καρδίας, και με καθαρό συνειδός, δοκιμάζων τον εαυτόν σου, καθώς σοι παραγγέλλει ο Απόστολος…».

24. Ο παπά Σάββας έλεγε στον παπά Χρύσανθο: «…Πρόσεχε τώρα που είσαι ακόμη νέος, να μη κοινωνείς ανήστευτος και την παραμονή της ημέρας, όπου θα κοινωνήσεις, να κάμνεις ενάτην και με ποταμηδόν δάκρυα να διαβάζεις την ευχή που έχει ο Συναξαριστής του ιερού Νικοδήμου, και η οποία ευχή άρχεται με το, «Κύριέ μου, Κύριε, γλυκύτατέ μου Ιησού Χριστέ, ο Θεός των οικτίρμων» και όσα δάκρυα σου έρχονται να τα αφήνεις ελευθέρως να χύνονται, διότι αυτά θα είναι παρηγοριά εις το γήρας σου…. Θα έρθει μια εποχή που οι χριστιανοί θα προσέρχονται στη θεία Μετάληψη άνευ νηστείας, διότι οι διδάσκαλοί τους θα αστοχούν το «Γαστήρ εμπεπλησμένη ούκ ερευνά τα του Θεού». Και επειδή αυτά θα γίνουν στις μέρες σου, πρόσεχε εσύ, που τα έμαθες από τώρα που είσαι μικρός. Να είσαι αμέτοχος από τα σκάνδαλα των ανθρώπων εκείνων.

ΞΕΠΛΥΜΑ ΤΟΥ ΡΥΠΟΥ ΤΗΣ ΦΑΝΤΑΣΙΑΣ

25. Ο παθών εγειρόμενος πρέπει να λέγει ησύχος τον 50^ον ψαλμό και να κάμνει 49 μετάνοιες προς καταισχύνη του διαβόλου και δια να ξεπλύνει ούτω τον ρύπο της φαντασίας.

ΣΙΩΠΗ, ΗΣΥΧΙΑ

26. Η ησυχία είναι η μητέρα κάθε υπερκάλλου αρετής, και καθρέπτης, ο οποίος δεικνύει στη ψυχή και την παραμικρά κηλίδα όπου έχει. Η ησυχία είναι οδηγός και διδάσκαλος της εσωτερικής καταστάσεως, διδάσκουσα τον εν ησυχία μοναχό να φωνάζει αδιαλείπτως «Ιησού μου, Ιησού μου, γλυκιά μου αγάπη». Και ο μοναχός όταν φωνάζει το γλυκύτατο όνομα του Ιησού Χριστού, ξεχνάει και αυτό το ψωμί του. Διότι ο θείος έρωτας αρπάζει το νου από όλα τα πρόσκαιρα και τον αναβιβάζει στους ουρανούς.

27. Ο άγιος Ιωάννης ο Καρπάθιος γράφει εις τη Φιλοκαλία, προς τους αδελφούς και τους πατέρας που ήσαν στην Ινδία, ότι, όλες οι ελεημοσύνες και τα λοιπά έργα όλου του κόσμου δεν αντιπαραβάλλονται εμπρός εις την κατά Θεό ησυχία των Μοναχών.

ΠΡΟΣ ΝΕΟΥΣ

28. Βίασε τον εαυτό σου τώρα όπου είσαι νέος, διότι άμα γεράσεις, θα σε ελέγχει η συνείδησής σου, ότι όταν ήσουν νέος δεν άκουσες τον Θεό που λέγει «η Βασιλεία των ουρανών βιάζεται και βιασταί αρπάζουσιν αυτήν» Ματθ. (11, 12)

29. Ο άγιος Μάρκος ο ασκητής λέγει: «Πρόσεχε τη συνείδησή σου, να μη σε ελέγχει σε τίποτε. Κάθε βράδυ πριν κοιμηθείς, πρέπει να την εξετάζεις μέχρι τριχός, και εις ότι σ’ ελέγχει, να το εξομολογείσαι, διότι δια της εξομολογήσεως λαμβάνουμε την άφεση.

30. Αφήσατε οι νέοι την πολυλογία η οποία κατόπιν γίνεται μητέρα της απελπισίας, και προσπαθήστε να έχετε πάντοτε μέσα στην καρδιά σας, την παρουσία του Δεσπότη Χριστού.

31. Βλέπετε την ευμορφία που έχει το τριαντάφυλλο; Αυτό έχει κορμό, φύλλα και αγκάθια.

Τριαντάφυλλο είσαι συ ο νέος, κορμός είναι η Ορθόδοξος Πίστης, φύλλα οι αρετές και αγκάθια είναι οι θλίψεις και οι στεναχώριες του κόσμου τούτου.

Αν θέλεις η νεανική σου ψυχή να έχει ευμορφία ωσάν το τριαντάφυλλο, και έτι περισσότερο, πρέπει να την στηρίζεις εις τον κορμό της Ορθοδόξου Πίστεως, να την κοσμήσεις με τα φύλλα των χριστιανικών αρετών, και να τη διαφυλάξεις υπομένων τις θλίψεις και στεναχώριες, και τα λοιπά «αγκάθια» του κόσμου τούτου.

32. Ας είχα και εγώ τη νεότητα, την αγνότητα και την απλότητα των αγνών νέων και δεν ήθελα τίποτα άλλο. Θα ξανάρχιζα πάλι τις προσευχές, τις νηστείες, τις αγρυπνίες. Να εργασθώ περισσότερο και καλύτερα για τον Κύριο μου. Όσο είσθε νέοι, να εργάζεστε για τον Κύριον, ο Χριστός τα νιάτα θέλει.

ΣΥΖΗΤΗΣΕΙΣ, ΣΥΝΑΝΑΣΤΡΟΦΕΣ

33. Να προσέχετε τις αναμεταξύ σας συναναστροφές, διότι η συναναστροφή φέρνει το θάρρος, το θάρρος την πολυλογία και η πολυλογία μολύνει τη διάνοια και κατόπιν ακολουθούν διάφοροι συγκαταθέσεις προς απώλεια της ψυχής μας.

34. Αυτός που αγωνίζεται δια να νικήσει τον διάβολο, οφείλει να σταυρωθεί τελείως από τα έργα του κόσμου και πρώτον από τις συναναστροφές και τις ανωφελείς και μωρές συζητήσεις με αυτούς που ηττήθηκαν από τη λήθη.

35. Να αποφεύγετε μωρές συζητήσεις, υπακούοντας στο Πνεύμα το Άγιο, το οποίο λέγει δια στόματος του αποστόλου Παύλου, «από συζητήσεις και γενεαλογίας φεύγε μακριά, διότι είναι ανωφελείς και ψευτικές.

36. Ο θείος Παύλος λέγει: «Μη πλανάσθε, φθείρουσιν ήθη χρηστά ομιλίαι κακαί» Α’ Κορ. (15, 33)

ΥΠΟΜΕΝΟΝΤΑΣ ΥΒΡΗ ΚΑΙ ΣΤΕΝΑΧΩΡΙΑ

37. Υπομένοντες κάθε στενοχώρια και ύβρη, εφαρμόζουμε εκείνο που λέγει το σκεύος εκλογής, ο θείος Παύλος: «…τοις πάσι γέγονα τα πάντα, ίνα πάντως τινάς σώσω…».

38. Σκεφτείτε τι υπομονή πρέπει να έχει κάποιος υπομένων κάθε σκληρό λόγο από αδελφούς, τους οποίους ενεπιστεύθει ο πανάγαθος Θεός για να τους κυβερνά. Όπως τα κύματα, όταν είναι εξαγριωμένη η θάλασσα, θέλουν να κάνουν πολλά κακά, ευρίσκουν αντίσταση στους βράχους, και αφρίζουν και διαλύεται ο θυμός της θάλασσας, έτσι και οι άνθρωποι αυτοί, έρχονται εξαγριωμένοι από τα πάθη και φωνάζουν και λέγουν λόγια απρεπή. Εμείς σιωπούμε υπομένοντας. Κατόπιν δια της υπομονής ειρηνεύουν και δια της ειρήνης αυτών έχουμε μισθό από το Θεό.

39. Όταν δε έρχεται πλησίον μας αδελφός στεναχωρημένος, μας έλεγαν να ρίπτωμεν μια ματιά εις το πρόσωπό του, μήπως χρειάζεται βοήθεια. Διότι λέγει η Γραφή «Καρδίας ευφραινομένης πρόσωπον θάλλει, εν δε λύπαις ούσης σκυθρωπάζει».

40. Οι ύβρεις οι οποίες γίνονται από ανώτερούς σου, είναι επαινοί σου, και οι φωνές και οι στερήσεις φρούτων, ύπνου και λοιπόν φαινομένων αγαθών του σώματος, γίνονται μόνο και μόνο δια να καθαρισθεί η καρδία σου. Και όταν αυτή ελευθερωθεί από τους μαύρους σκώληκες του εγωισμού, τότε δια της προσευχής και της φυσικής αγάπης θα ανέλθει στο θείο και πνευματικό έρωτα του Τρισυπόστατου Θεού.

41. Ο φθόνος λοιπόν φθάνει τον φθονούμενον, δια της υπομονής και της συγγνώμης, εις μέτρα τοιαύτης αγάπης, όπου δεν δύναται γλώσσα ανθρώπινη να τη διηγηθεί. Και εμέ εδίδασκε ο γέροντάς μου να μην ανταποδίδω ποτέ τον φθόνο. Αλλά σε όλους τους φθονούντας με, να φέρομαι με πολλή αγάπη. Και όταν τους έβλεπα, τους χαιρετούσα με χαρά μεγάλη και ότι αν είχα, τους πρόσφερα.

Η ΥΠΟΤΑΓΗ

42. Η υποταγή, μη φυλασσόμενη με ακρίβεια, δεν αναβιβάζει στα μέτρα που αναβιβάζει η υποταγή, όταν γίνεται με απλότητα και άκρα υπακοή.

43. Να βάζετε απλή υπακοή και πίστη στον Γέροντά σας, ο οποίος δια της πίστεως σας, θα σας φθάσει σε τέλειους άνδρας «εις μέτρον ηλικίας του πληρώματος του Χριστού» Εφ. (4, 13)

ΤΡΑΠΕΖΑ, ΔΙΑΙΤΑ

44. Να προσέξουμε κατά το παρατιθέμενο της τραπέζης να το τρώμε με μεγάλη ευχαρίστηση και δοξολογία, και ο πανάγαθος Θεός, εάν έχουμε καλή προαίρεση, θα το μετατρέψει σε ουράνιο μάννα. Εάν όμως δυστροπούμε σκληραίνει την καρδία μας ο εχθρός και με τίποτα δεν έχουμε ευχαρίστηση.

Ο ΓΕΛΩΤΑΣ

45. Οι άγιοι Πατέρες, λέγουν δια τον γέλωτα ότι:

«…Tο θάρρος όπου είναι ανακατεμένο με τα γέλια, με μεγάλη ευκολία καταστρέφει τας ψυχάς, δια τας οποίας εσταυρώθηκε ο Υιός και Λόγος του Θεού…».

Όταν έβλεπαν κάποιον νέον γελώντα, έλεγαν:

«…Αυτός παραδίδει τον εαυτό του εις τον δαίμονα της πορνείας…» και δεν έπιπτον έξω, ως απεδεικνύετο κατόπιν.

46. Τα γέλια γίνονται θύρα δια πολλές αμαρτίες. Γι’ αυτό πρόσεχε να μη γελάς, αλλά όπου περπατάς ή έχεις συναναστροφές, να στρέφεις τη διάνοιά σου σ’ αυτό που λέγει ο Δαβίδ «Προωρώμην τον Κύριον ενώπιόν μου δια παντός, ότι εκ δεξιών μου εστίν ινα μη σαλευθώ»[3], και ανοίξω τη θύρα εις τον γέλωτα. Διότι έχει τέτοιο θράσος και δύναμη αυτό το πάθος, όπου γελάμε και μέσα στην Εκκλησία ακόμη, βλέποντας διάφορα, ακούοντας κακόφωνους αδελφούς να ψάλλουν κα.

47. Όταν κουβεντιάζουμε να μη φαίνονται τα δόντια μας και να μη γινώμεθα αιτία να γελάσουν οι αδελφοί, διότι θα κριθούμε ως αισχροί παρακούοντες το Θεό, ο οποίος μας διδάσκει «Καλότυχοι αυτοί που κλαίνε στην παρούσα ζωή ενθυμούμενοι τις αμαρτίες τους, διότι στην μέλλουσα ζωή θα έχουν χαρά.[4]

48. …Αλλοίμονο στους γελώντας, διότι ξέχασαν ότι θα λογοδοτήσουν…

49. Πολυαγαπημένα μου παιδιά και στρατιώτες του ουράνιου Βασιλέως Χριστού, προσέξατε τα γέλια. Βλέπετε, ότι εις τον σημερινό κόσμο, κινηματογράφοι, θέατρα, όλα γίνονται μόνο και μόνο δια να γελούν οι άνθρωποι και δια να διαφεύγει ο νους τους από τον προορισμό, δια τον οποίον πλασθήκαμε. Και ο προορισμός μας εδώ είναι να πορευθούμε το καλό και την αρετή, όπου είναι χαρά και αγαλλίασης απ’ εδώ και μετά θάνατον ζωή αιώνιος, την οποία σας εύχομαι να κερδίσετε με τη βοήθεια της Κυρίας Θεοτόκου.

ΠΕΙΡΑΣΜΟΙ

50. Όταν δείτε μέρα χωρίς να έχει πειρασμό, να στεναχωρηθείτε. Διότι ο πειρασμός που έρχεται στους ανθρώπους, είναι ο λοστός δια του οποίου οικονομεί ο πανάγαθος Θεός να ξεκολλήσει η υπερηφάνεια, η οποία είναι σαν βδέλλα πάνω στη ψυχή μας, και πρέπει να ξεκολλήσει, όπως ο βράχος ξεκολλάει με τον λοστό.

51. Τι είπε εις τον όφη; «Να είσαι επικατάρατος» και μετά ταύτα είπε αυτά τα γλυκύτατα λόγια: «καὶ ἔχθραν θήσω ἀνὰ μέσον σοῦ καὶ ἀνὰ μέσον τῆς γυναικὸς καὶ ἀνὰ μέσον τοῦ σπέρματός σου καὶ ἀνὰ μέσον τοῦ σπέρματος αὐτῆς· αὐτός σου τηρήσει κεφαλήν, καὶ σὺ τηρήσεις αὐτοῦ πτέρναν…»

Ο όφις είναι ο διάβολος, η κοιλία του είναι όλες οι αισχρές πράξεις και όλα τα φρονήματα της σαρκός και του κόσμου. Και η έχθρα αναμέσον αυτού και αναμέσον της γυναικός είναι η μετάνοια και τα λοιπά μέσα, όπου θα μας βοηθήσουν να επανέλθουμε εις το ύψος της αρετής.

52. Όταν έλθει στον άνθρωπο ένας απρεπής λογισμός, να κρατήσει την αναπνοή του προσευχόμενος δια του νοός συντόμως και λέγων, μετά φόβου και πόθου, Χριστέ μου, Χριστέ μου, Χριστέ μου.

53. Το γλυκύ του διαβόλου (η ηδονή της αμαρτίας), είναι ολιγοχρόνιο, αλλά το εκ της αμαρτίας πικρό μετά ταύτα είναι ισόβιο. Διότι η αμαρτία μεν δια της Εξομολογήσεως είναι συγχωρεμένη, το μέρος το οποίον την έπραξε, θα είναι θεραπευμένο, το σημάδι όμως θα μένει. Προσέξατε το καλά αυτό.

Ο ΘΥΜΟΣ

54. Όσον μπορείτε να μη θυμώνετε, διότι ο θυμώδης άνθρωπος ομοιάζει με την αγελάδα εκείνη, η οποία κάμνει υπομονή όσο την αρμέγουν, και μετά δίδει ένα κτύπημα στο δοχείο του γάλατος με το πόδι της και το χύνει στο έδαφος.

Η ΖΩΗ ΕΙΝΑΙ ΠΡΟΣΚΑΙΡΗ

55. Η ζωή αυτή είναι πρόσκαιρη. Ως αυτός και η ηδονή του κόσμου είναι πρόσκαιρη. Η ηδονή του κόσμου θα φέρει την αιώνιο οδύνη και το ουαί. Η μικρά όμως αντίστασης εναντίον της σαρκός θα φέρει πρώτον εδώ μεγάλη χαρά και αγαλλίαση στη ψυχή, διότι θα νεκρωθούν εντός μας όλες οι ηδονές του κόσμου. Και εκείνος όπου θα νεκρώσει τα πάθη του θα ανέλθει εις τις πνευματικές ηδονές.

Η ΠΑΡΘΕΝΙΑ

56. Ο Θεός δανείστηκε την ανθρώπινη σάρκα άνευ σποράς ανδρός, από τα πανάχραντα αίματα της Παρθένου και εξύψωσε την Παρθενία. Η γη απ’ όπου πλάσθηκε ο Αδάμ ήτο παρθένος. Η πλευρά του Αδάμ ήτο παρθένος και η Κύρια Θεοτόκος παρθένος, δια να διδάξει ημάς εάν θέλουμε να φθάσουμε στα ύψη της απάθειας, ο δρόμος είναι ο αγνός βίος.

Η ΕΛΕΗΜΟΣΥΝΗ

57. Έχω υποχρέωση να σας νουθετώ, να δίδετε όσο δύνασθε ελεημοσύνη και να γίνεσθε και ζητιάνοι ακόμη δια τους αδελφούς μας, όπως γίνονται ορισμένοι δια να βοηθήσουν τους πτωχούς και τους αρρώστους. Ας σας υβρίζει ο κόσμος και ας σας περιπαίζει, εκεί όμως θα σας ίδωσι να αγάλλεσθε εν τω χορώ των ελεημόνων. Και θα ακούεται: «ελάτε να λάβετε το δανεικό, το οποίο μου εδώκατε». Διότι εν ημέρα Κρίσεως θα εφαρμόζεται το: «ο ελεών πτωχόν δανείζει Θεώ» Παροιμ. (19, 17). Τι χαρά και τι αγαλλίασης θα έλθει τότε στη ψυχή σας, όταν τώρα βοηθείται τους πτωχούς που είναι οι αδελφοί του Χριστού μας.

Η ΣΩΤΗΡΙΑ ΤΟΥ ΠΛΗΣΙΟΝ

58. Εκείνος που αξιώθηκε δια της Χάριτος του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού να πονά δια την σωτηρία της ψυχής των άλλων, δεν μπορεί να ησυχάσει, αλλά πάντοτε σκέπτεται το πώς να σώσει ψυχές όπου είναι στο σκότος.

59. Πρέπει να έχουμε μεγάλη καρτερία, υπομονή και αγάπη, ίνα δια του παραδείγματος εφαρμόσουμε εκείνο που λέγει ο άγιος Αγάθων «ο σώζων τους αδελφούς του σώζει την εαυτού ψυχή».

ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΕΣ ΕΡΜΗΝΕΙΕΣ

60. Οι περισσότεροι γνωρίζεται την αναμέτρηση του Δαβίδ με το Γολιάθ.

Δαβίδ είναι ο νους, σφενδόνη ο τίμιος Σταυρός, και λίθος το γλυκύτατο όνομα του Ιησού Χριστού. Αυτό το γλυκύτατο όνομα του Κυρίου, όποιος το επικαλεσθεί με πόθο και αγαλλίαση, αμέσως κατατροπώνει τον νοητό Γολιάθ διάβολο, ο οποίος παραλαμβάνει τις θυγατέρες του, την άγνοια, τη ραθυμία και τη λήθη και αναχωρεί τάχιστα.

61. Υπάρχει ένα πτηνό ονομαζόμενος φοίνικας. Αυτό το πτηνό είναι παρθένο, αγνό. Δεν φοβάται το θάνατο. Αλλά έμπροσθεν των ανθρώπων κτίζει τη φωλιά του με όλα τα αρωματικά είδη όπου υπάρχουν σ’ αυτό το μέρος. Όταν τελείωσει, κάθεται εντός της φωλιάς του. Βλέποντας οι ιερείς την αρχή της κατασκευής της φωλιάς, γράφουν την ημέρα και τη χρονολογία και αποθνήσκοντες τη παραδίδουν στους μετά από αυτούς. Και οι μετά ταύτα εις τους μετ’ αυτούς, και έτσι παρέρχονται 500 έτη. Το πτηνό μετά αποθνήσκει και πίπτουν οι πτέρυγές του και μένει ένας σκώληξ. Αυτοί παρατηρούν τον σκώληκα, ο οποίος ανιστάμενος γίνεται πτηνό τέλειο σε όλα, και παρατηρούμενο υπό των νεοτέρων πάλι μένει τα ίδια έτη. Και τούτο γιατί; Για να δείξει την πρόνοια του πανάγαθου Θεού. Ένα πτηνό εργάζεται για την φωλιά του με όλα τα ευώδη. Κάθεται εντός. Δεν μεριμνά για τίποτε. Και ο πανάγαθος Θεός το έχει διδάσκαλο για την ανθρωπότητα, και προ πάντων για εκείνους που εθέλχθησαν από το θείο έρωτα, άφησαν γονείς και λοιπά και επήγαν δια την καλογερική ζωή.

Κάθε μοναχός είναι φοίνικας της στρατευόμενης Εκκλησίας. Και όπως το πτηνό αποθνήσκει και ανίσταται, έτσι και κάθε Μοναχός, ο οποίος αποθνήσκει κατά κόσμο, ανίσταται δια της εν Χριστώ ζωής. Αρνείται τελείως τον εαυτόν του, υποτάσσεται και διδάσκεται την πράξη και θεωρία. Δεν σκέπτεται ουδέν, διότι έχει πάντα τα ευώδη, όχι εντός της φωλιάς, αλλά εντός της καρδιάς του. Επικαλούμενος το όνομα το υπέρ μέλι και κηρίων γλυκύτερο του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού διώκει όλα τα παρείσακτα πάθη.

62. Θα έρθει μια εποχή που οι υποτακτικοί θα είναι ωσάν τα φιδίσια αυγά. Τι σημαίνει αυτό; Όπως τα φίδια γεννούν τα αυγά τους εις την κοπριά και φεύγουν. Τα αυγά κατόπιν με την θέρμη που υπάρχει εκεί, σπάνε και εξέρχονται τα φίδια. Μάλιστα συμβαίνει, πολλοί άνθρωποι, μη γνωρίζοντας, τι είδους είναι τα αυγά αυτά, τα παίρνουν και τα βάζουν στις κλώσες, και αυτά βγαίνοντας τρώγουν και τα άλλα αυγά και μετά ταύτα και αυτήν τη κλώσα.

Έτσι θα καταντήσουν οι καλόγεροι μια μέρα, οποίοι θα έρχονται από τον κόσμο ως αυγά θρεμμένα μέσα στην κοπριά του κόσμου των αισχρών παθών και των ψυχικών, που είναι η υπερηφάνεια και άλλα. Οι Μονές και οι Σκήτες μη έχουσα πείρα θα δέχονται και θα κείρουν αυτούς μοναχούς και την άλλη μέρα θα στήνουν το θέλημα τους ως χαλκό παραπέτασμα και θα αντιστέκονται στις τάξεις της Μονής. Και με αυτόν τον τρόπο θα καταλυθούν οι τυπικές διατάξεις, όλος ο κύκλος των διαφόρων διακονημάτων, η νηστεία κλπ.

63. «…Ἐγώ δέ εἰμι σκώληξ καί οὐκ ἄνθρωπος, ὄνειδος ἀνθρώπων καί ἐξουθένημα λαοῦ…» Ψαλ. (21, 7)

Έτσι μίλησε δια τον εαυτόν του ο Δεσπότης Χριστός δια του προφήτου Δαβίδ διδάσκοντας μας, ότι, εάν δεν δεχθούμε πρώτον ύβρεις και εξουθενώσεις, δεν θα αξιωθούμε να Τον δούμε.

Παρομοιάζει τον εαυτόν Του με σκώληκα δια να μας διδάξει την τέλεια ταπείνωση και εξουθένωση, διότι ο σκώληξ εξέρχεται από την κόπρο και δι’ αυτό δεν έχει καμιά εκτίμηση. Όλοι τον σιχαίνονται και τον αποστρέφονται, τον πατούν και τον πετούν μακριά με όλη τη δύναμή τους. Ο Κύριος παρομοιάζει ακόμη τον εαυτόν Του με τους σκώληκες, διότι, όπως αυτοί εξέρχονται άνευ σποράς, έτσι και αυτός προλέγει τον άσπορο θεία Του Γέννηση εκ των παναχράντων αιμάτων της Μητρός Του.

64. «…Οὗ ΓΑΡ ΕἰΣΙΝ ΔΥΟ ἢ ΤΡΕῖΣ ΣΥΝΗΓΜΕΝΟΙ ΕἰΣ Τὸ ἐΜὸΝ ὄΝΟΜΑ…»

Να προσέχετε τις συναναστροφές σας, ησυχάσατε και εφαρμόσατε το «…οὗ γάρ εἰσιν δύο ἢ τρεῖς συνηγμένοι εἰς τὸ ἐμὸν ὄνομα, ἐκεῖ εἰμι ἐν μέσῳ αὐτῶν…» ( Ματθ. 18, 20 ) δηλ. όπου είναι ο νους, ο ανασασμός και η καρδία έχοντα το γλυκύτατο όνομα του Ιησού Χριστώ εν τω μέσα, τότε έχουν τον ίδιον τον Χριστό, όπου είναι πανταχού παρών και πληροί τα πάντα.

Η ΤΑΠΕΙΝΟΦΡΟΣΥΝΗ

65. «…Μακάριοί ἐστε ὅταν ὀνειδίσωσιν ὑμᾶς καί διώξωσι καί εἴπωσι πᾶν πονηρόν ῥῆμα καθ᾿ ὑμῶν ψευδόμενοι ἕνεκεν ἐμοῦ. χαίρετε καί ἀγαλλιᾶσθε, ὅτι ὁ μισθός ὑμῶν πολύς ἐν τοῖς οὐρανοῖς…» (Ματθ. 5, 11-12)

Ακούς τι λέγει; ότι θα είναι ο μισθός πολύς σ’ αυτούς που έχουν την παντοτινή νίψη, την παντοτινή βία, την παντοτινή ένωση, προσοχή και προσευχή, οι οποίες είναι θυγατέρες της ταπεινοφροσύνης. Και εσύ έχε την ταπείνωση και την ταπεινοφροσύνη, η οποία είναι μητέρα όλων των αρετών και σκάλα η οποία καταβίβασε τον Θεό και έγινε άνθρωπος και αναβιβάζει τον άνθρωπο γινόμενο θεό κατά χάριν.

ΕΓΩΙΣΜΟΣ – ΟΙΗΣΗ

66. Όταν διωχθεί ο εγωισμός από τον άνθρωπο δια της καθοδηγήσεως του Πνευματικού του, τότε αισθάνεται την αιχμαλωσία της καρδιάς του από τα πάθη, τα οποία πρέπει δια της ταπεινοφροσύνης να εκδιωχθούν, ωσάν τους σκώληκες.

67. Ο δε εγωισμός έχει βάση το «γιατί»; Γιατί να σε υβρίζουν; Γιατί να σε χλευάζουν; Γιατί να μην έχω σχέσεις με τον προεστό; Και άλλα παρόμοια… Το «γιατί» είναι η θύρα και η βάσης της σαρκικής επιθυμίας, και αν δεν αφαιρέσετε το «γιατί»¨, δεν θα απαλλάξετε την καρδιά σας από τα πάθη.

68. Το πάθος της οίησης είναι το μεγάλο θηρίο με τις 3 κεφαλές και τη κοινή γαστέρα. Υποβόσκει πάντοτε μέσα μας, με τις 2 θυγατέρες της, την κενοδοξία και την υπερηφάνεια. Δια να απαλλαγούμε από το πάθος αυτό της τριαίνης (οίηση, κενοδοξία, υπερηφάνεια), πρέπει να βαδίζουμε με ταπεινή ενδυμασία, να φοράω κουρέλια δια να με εμπαίζει ο κόσμος και έτσι να συντριβεί, ει δυνατόν, και το τελευταίο μόριο της οιήσεως, η οποία είναι η μητέρα και ρίζα όλων των παθών.

69. Όταν αυτός ο παγκάκιστος (ο αόρατος εχθρός διάβολος) επιχειρεί ως έφιππος με την τρίαινά του, (οίηση, κενοδοξία, υπερηφάνεια) να μας καταποντίσει εις τον βυθό της απώλειας, ημείς μιμούμενοι τον προφήτη και θεόπτη Μωυσή, θα τον πολεμούμε νικηφόρος ταπεινοφρονούντες και ψάλλοντες την επινίκιο ωδή: «Τω Κυρίω άσωμεν ενδόξως γαρ δεδόξασται, ίππον και αναβάτην έρριψεν εις θάλασσαν»[5].

Η ΣΩΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ

70. Προσέξατε, διότι εδώ είναι η σοφία των σωζόμενων, γιατί άλλοι πολεμήθηκαν μιαν ημέρα, άλλοι ένα χρόνο και άλλοι ισοβίως. Αυτοί που πολεμήθηκαν ισοβίως, αλλ’ είχαν υπέρ παν μέτρο αγάπη στον πανάγαθο Θεό, δεν εγκαταλείφθησαν από Αυτόν. Και φαινομενικώς μεν εφαίνετο ότι ήσαν εγκαταλελειμμένοι, αλλά εσωτερικώς ετρέφοντο δια της θεωρίας του Θεού, αισθανόμενοι αυτό μυστικώς, και έτσι δεν έπιπτον εις την απόγνωση. Πολλοί από τους αγωνιστές μέχρι εσχάτης αναπνοής τους πολεμήθηκαν υπερβολικώς, αλλ’ όταν ανεχώρησεν η ψυχή από το σώμα τους αξιώθηκαν υπερφυσικών χαρισμάτων.

71. Το τριμερές της ψυχής είναι το λογιστικό, το επιθυμητικό, και το θυμικό. Όταν αυτά τα τρία μέρη της ψυχής υπακούσουν εις τα άτιμα πάθη, τότε είναι τυφλά, όπως οι τυφλοί. Ήτοι, όταν το λογιστικό, αντί να σκέπτεται το κάλλος του Θεού, καταγίνεται με χαμερπή πράγματα και ξένα κάλλη, τότε είναι τυφλό. Επίσης και το επιθυμητό είναι τυφλό, όταν αντί να επιθυμεί τη Βασιλεία του Θεού και το κάλλος Αυτού, επιθυμεί τα υλικά και τις μάταιες ηδονές. Τέλος δε, και το θυμικό, όταν, αντί να θυμώνει εναντίον των άτιμων παθών και κατά του διαβόλου, θυμώνει κατά των συνανθρώπων και του Θεού, τότε και αυτό είναι τυφλό.

72. Ο νους σας πρέπει να είναι καθαρός, οι οφθαλμοί σας να βλέπουν ταπεινά τη γη και το στόμα σας να μη λέγει άπρεπα λόγια, διότι λέγει ο άγιος Ιάκωβος, ότι μια πηγή δεν μπορεί «εκ της αυτής οπής (να) βρει το γλυκύ και το πικρό». Ιακ. (3, 11). Και πηγή είναι το στόμα, νερό δε είναι τα λόγια. Προσέχετε λοιπόν να λέγετε λόγια καλά, δια να αγιάζεται το στόμα σας και να ευωδιάζει.

ΟΙ ΑΡΕΤΕΣ

73. Για να επανέλθετε στο ύψος των αρετών, δεν πρέπει να λυπηθείτε το σώμα σας, αλλά να του δίδετε τροφή και ύπνο όσον έχει ανάγκη.

74. Μη νομίσετε δε, ότι κάθε τι όπου είναι γραμμένο σε μια προφητεία πρέπει να γίνει. Επαληθεύονται οι προφητείες όσον υπάρχει αμαρτία! Όσο υπάρχει αρετή, τα δεινά όπου προλέγονται εις τις προφητείες δεν έρχονται.

75. Η Χαναναία είναι ο τύπος των Ελλήνων που πιστεύουν στην Αγία Τριάδα. Τα κυνάρια, δια τα οποία λέγει η Χαναναία, ότι εσθίουν εκ των ψιχίων των πιπτόντων εκ της τραπέζης των κυρίων αυτών, είναι όλοι οι πεινώντες δια τις αρετές, και ιδίως οι νέοι οι επιθυμούντες να χορτάσουν με τροφή πνευματική. Και ψιχία είναι όλοι οι λόγοι οι τρέφοντες τους νέους αυτούς και οδηγούντες στην οδό της αγνείας και παρθενίας, της ταπεινοφροσύνης, υπομονής και καρτερίας.

76. Όλοι γνωρίζουμε, ότι το χταπόδι έχει 8 πόδια, τους πλοκάμους τους οποίους ο πανάγαθος Θεός δια της φύσεως έχει εξοπλίσει κάτι μικρούς ρόζους, τους μυζητήρες. Αυτοί μεν οι 5 πλόκαμοι αναγωγικώς είναι οι 5 αισθήσεις της ψυχής και οι 5 αισθήσεις του σώματος. Οι δε άλλοι τρεις πλόκαμοι, είναι οι τρεις θεολογικές αρετές, ελπίς, πίστης, και αγάπη, και το τριμερές της ψυχής, λογιστικό, επιθυμητικό και θυμικό. Οι δε μυζητήρες, τους οποίους φέρει το οκταπόδι, είναι όλες οι αρετές, τις οποίες πρέπει να τις αποκτήσουμε…

77. Υψώσατε τον νου σας στο Θεό εκ του οποίου κατέρχεται «πάσα δόσις αγαθή και δώρημα τέλειο»

Η ΜΕΤΑΝΟΙΑ

78. Όπως ο μαγνήτης τραβάει τον σίδηρο, έτσι και η αμαρτία έλκει την τιμωρία. Και η ίδια η αμαρτία γίνεται τιμωρός εις τον άνθρωπο. Αυτό το παραχωρεί ο Θεός, δια να αφήσει ο άνθρωπος την αμαρτία και να έλθει στο δρόμο της αρετής, δια να μετανοήσει δηλαδή όλη η ανθρωπότητα και να αφήσει την υπερηφάνεια και το «γιατί».

ΠΕΡΙ ΘΑΝΑΤΟΥ

Ο άνθρωπος όταν φθάσει στο χείλος του θανάτου, πίπττει σε τρεις απελπισίας. Πρώτον απελπίζεται, διότι ο βίος του πέρασε εν ματαιότητα και αισχρότητα. Δεύτερον απελπίζεται, διότι αναχωρεί εκ του σώματος η ψυχή και Τρίτον απελπίζεται, διότι θα κριθεί κατά τις πράξεις του και θα ακούσει από τον Δεσπότη Χριστό, «εκ των έργων σου κρίνω σε, πονηρέ δούλε». Β΄ Κορ. (12, 9)

ΠΕΡΙ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

79. Η εργασία είναι η 1^η εντολή του πανάγαθου Θεού, η οποία δόθηκε στους Προπάτορες ημών. Και αν φυλλάταμε αυτή την εντολή, χωρίς να πέσουν στην περιέργεια, θα είμεθα σήμερα στον Παράδεισο, της τρυφής και αγαλλιάσεως.

ΠΕΡΙ ΑΘΕΪΑΣ

80. Νοούμε όλοι οι άνθρωποι ότι έχουμε νου. Η σύστασης του όμως είναι άγνωστη σε μας. Είναι πανταχού παρών, τα πάντα μαθαίνει, τα πάντα εξετάζει. Αδύνατον όμως είναι εις την διάνοια, η οποία είναι μια δύναμης της ψυχής, να συλλάβει την ουσία του νου. Τον αντιλαμβάνομαι μόνο εκ των ενεργειών του. Εάν λοιπόν ο νους εκάστου, νοείται δια των ενεργειών του, ενώ η ουσία του είναι αδύνατο να κατανοηθεί, πολύ περισσότερο δεν δύναται να κατανοηθεί η ουσία του Θεού. Μόνο οι ενέργειες Του γίνονται γνωστές. Τώρα ας έλθουν όλοι οι επιστήμονες της υφηλίου που διδάσκουν την αθεΐα, και ας βρουν τι ουσία είναι ο νους, τότε θα βρούνε και την ουσία του Θεού.